Chuyện Cá Chết-Chó Chết

Chuyện chẳng ra gì

thì người ta nói là chuyện chó chết hay đồ chó chết. Chuyện cá chết hàng loạt dọc bờ biển dài 200Km thuộc 4 tĩnh niềm trung là chuyện đại sự quốc gia để "bầy hầy" "tri trét" lâu tới 3 tháng sau mới được công bố đâu là nguyên nhân, ai là thủ phạm thì chuyện trở thành nhẹ hều như chuyện chó chết. Chiều 30 tháng 6 năm 2016, Formosa HT chịu nhận xả chất thải ra biển, xin lỗi và chịu bồi thường 500 triệu USD nghe nó nhẹ hều. Ngay từ đầu nếu không có ý đồ gian dối dấu giếm để cho chìm xuồng, thủ lợi mà  có thành tâm thiện ý như ngày nay muốn giải quyết công việc thì Formosa HT đâu có gây sóng gió dư luận đất nước này.

Sóng gió có nhiều nhưng chỉ kể 2 trường họp sau đây thuộc 2 cơ quan truyền thông VTC truyền hình kỷ thuật số và VTV truyền hình Việt Nam. Gây sóng gió cho truyền thông là vì một bên duy ý chí, muốn định hướng sự việc theo ý mình và bên kia với ý chí tôn trọng khách quan, muốn biết đâu là sự thật.

Ngày nay Formosa Hà Tĩnh chịu nhận lỗi thì người ta tin videoclipcủa phóng viên VTC chiếu 2 con cá bỏ vào chậu nước biển lấy ở Vũng Áng bơi sau 2 phút thì chết có thể là một sự thật.  Video thí nghiệm do phóng viên Bá Thăng của VTC thực hiện ngày 26.4.2016 cùng đi với đoàn quan trắc của tĩnh Hà Tĩnh đến hiện trường.  Người ta tin cá chết thật vì nước quá độc. Nước biển dọc duyên hải 4 tĩnh mênh mông mà không pha loãng được chất độc được thải ra từ vũng Áng nên để cá chết lan tới Đà Nẵng ngày 29.4. Tại nguồn Vũng Áng nước phải độc hơn nhiều, có thể làm chết cá trong chậu thí nghiệm. Ta tin nước độc thật vì khối lượng thải ra rất lớn. Phát ngôn Formosa HT nói thải 12 nghìn m³ mỗi ngày. Cống ngầm dài 1,5Km, đường kính hơn 1m có thể xả tới 300 nghìn m³ mỗi ngày. Cá chết ở Quảng Bình nặng nhất. Ngày 29.4 thu gom được 100 tấn cá. Như thế thì mẫu nước mà Bá Thắng thu thập ở vũng Áng có thể làm chết cá ở trong cái chậu.

Nhưng hồi đó thông tin này bị phe bên kia(lề phải) tấn công cho là giả, là dàn dựng. Một loạt bài chỉ trích như gió táp mưa sa tấn công. Nếu không duy ý chí mà khách quan nhìn sự việc thì cho thí nghiệm đơn sơ của Bá Thăng không đủ để kết luận nước vũng Áng bị nhiễm độc làm cá chết hàng loạt. Và dư luận có thể bán tín bán nghi nước vũng Áng có thể hay không có thể là thủ phạn giết cá chết. Đàng này, phe bên kia duy ý chí, định hướng dư luận, khư khư cho là nước không nhiễm độc. Họ cho phe bên này(VTC) dàn dựng cho cá chết ở trong chậu để qui thủ phạm nước vũng Áng nhiễm độc làm chết cá. Lý lẽ phe lề Phải đưa ra là 2 con cá thí nghiệm không phải cá nước mặn mà là cá nước ngọt. Bá Thăng lấy mẫu nước rồi thực hành thí nghiệm ở đâu đâu không ai hay biết. Thế rồi hàng loạt bài nêu các chứng nhân dân làng phẫn nộ lên án Bá Thăng đã dàn dựng cảnh cá chết. Đoàn quan trắc của tĩnh Hà Tĩnh lên tiếng nói là đoàn đi lấy mẫu nước biển gởi về Hà Nội. Việc của Bá Thắng làm độc lập với đoàn. Như vậy nước có độc hay không thì Hà Nội biết ngay từ ngày 26.4 chứ không đợi đến ngày nay Formasa HT thú nhận mới biết. Cơn bão táp quá lớn nên Bá Thắng trở nên lẻ loi. VCT chỉ biết xác nhận việc lấy mẫu nước của phóng viên Bá Thăng thực hiện cùng thời gian và địa điểm với đoàn cán bộ quan trắc Hà Tĩnh nhưng tiến hành thực nghiệm là hoàn toàn độc lập. VTC cũng cho biết 2 con cá dùng để thí nghiệm do ngư dân cung cấp và là cá nước mặn. VTC cũng không xác nhận hay phủ nhận clip nói trên là thật hay giả. Công kích tiếp diễn tới ngày 30-5-2016, ngày VTV trình chiếu “60 Phút Mở” công kích, vặn hỏi  MC Phan Anh “Tại sao bạn lại phải chia xẻ clip hai con cá chết của Vũng Áng.”

Một ví dụ hành xử theo lề lối duy ý chí: Câu chuyện “Cây Chổi Quyét Rau” trên chương trình “Cà Phê Sáng” của VTV3.  Người ta không khách quan đối với sự việc.  Một khi cho ý tưởng của mình đúng, là thật thì cố tình định hướng muốn người khác đồng tình cho điều đó là đúng, là thật. Phóng viên Phạm Thị Phương của đài VTV có ý tưởng nghĩ người trồng rau muốn lừa người tiêu dùng đây là rau sạch bằng cách lấy chổi quét lên luống rau non để lá rau rách ra tương tự như bị sâu ăn. Phóng viên dựng lên một phóng sự quay cảnh người trồng rau ở xã Vĩnh Thành huyện Vĩnh Lộc Thanh Hóa dùng chổi quyét lên ngọn các luống rau xanh, vừa quét vừa nói rau mà non người ta không dám ăn. Nên bây giờ phải quét để giả sâu ăn(rau bị sâu ăn là rau sạch không bị phun thuốc). PV này kết luận “Vì nhu cầu mua thực phẩm sạch và chia xẻ thiểu khoa học về những kinh nghiệm của mình mà khiến cho những người nông dân phải nghĩ ra những cách để đáp ứng được nhu cầu của thị trường ấy. ” Không phải người trồng rau ở Vĩnh Lộc nghĩ ra mà cô ta nghĩ ra rồi định hướng cho dư luận nghĩ ra như thế. Người trồng rau ở đây phản ứng dữ dội vì ý tưởng đó không phải của người trồng rau. Người quét rau không phải là người trồng rau ở trong làng  mà là người của đoàn làm phim thuê diễn cảnh đó. VTV phải xin lỗi dân làng.

Một ví dụ khác hành xử theo lề lối duy ý chí. Câu chuyện chương trình “60 Mở” của VTV. Một tháng sau mà ý tưởng cho clip của Bá Thắng là sai sự thật cứ ám ảnh phe có tư tưởng nước vũng Áng không nhiễm độc làm  cho 2 con cá thí nghiệm chết trong cái chậu. Ai phát tán clip thí nghiệm 2 con cá chết này đều là người tiếp tay vu khống nước ở vũng Áng độc làm cá chết. VTV mời khách đến dự cuộc “mổ xẻ” dự trù kéo dài 2 giờ lên án MC Phan Anh chia xẻ thông tin không có trách nhiệm. Bà Tạ Bích Loan, người dẫn chương trình, khẳng định clip 2 con cá chết là tạo dựng. VTV hỏi vặn MC Phan Anh “tại sao bạn lại phải chia xẻ clip 2 con cá chết của Vũng Áng.”Chương trình chủ ý nói đến chuyện “share có trách nhiệm.” Ý tưởng này quần chúng nói là không phải không có lý nhưng vì thái độ “đằng đằng sát khi” đám đông xúm tấn công một người, MC Phan Anh, nên quần chúng cho MC Phan Anh nói và làm thật lòng hơn, xem xét sự việc khách quan hơn. Bị chất vấn tại sao ông chia xẻ thông tin sai lạc, MC Phan Anh trả lời: “Tôi tin VTC chứ! Vì đây là một nguồn tin chính thống, một đài truyền hình lâu đời của nhà nước. Cũng giống như rất nhiều người đã tin vào cái phóng sự dùng chổi quét rau giả làm sâu trên VTV vậy.” Ông khéo đưa ra 2 hình ảnh tương phản một clip “Cây Chổi Quyét Rau” của VTV vì duy ý chí dàn dựng giả để định hướng dư luận bị kiểm chứng là giả như nói trên kia và clip TVC do định kiến áp đặt cho là giả nhưng chưa kiểm chứng. Trong chương trình chất vấn, nhiều lần MC Phan Anh nhấn mạnh và ngợi khen lòng dũng cảm của VTC, một cơ quan truyền thông, dám nói lên một vấn đề mà xã hội đang quan tâm. Thường thường các cơ quan phải chờ được phép nói mới nói. Phan Anh cũng trả lời rất rõ vì “chỉ là nhu cầu lên tiếng.” Clip 2 con cá chết thật hay giả còn phải được kiểm chứng. Dám lên tiếng là can đảm lắm rồi. Phan Anh nói tiếp “Đừng im lặng. Mỗi chúng ta đều có quyền lên tiếng về quan điểm của mình. Và quan điểm đó cần được mọi người tôn trọng và tôi rất mong những quan điểm đó sẽ được tranh luận một cách có văn hóa.”Thà nói thật lòng mình thẳng thừng là chọn sắt thép hay chọn cá như ông Chu Xuân Phàm nghe rạch ròi phân minh hơn cúi đầu nhưng dối lòng theo kiểu kéo gai qua trổ.

Một câu chuyện tư duy theo kiểu duy ý chí và theo cảm tính cách nay 15 năm. Chuyện xảy ra năm 2011 tại tĩnh Phú yên. Đây là năm tĩnh nhà làm Kỷ Niệm PY tròn 400 tuổi. Người ta tốn biết bao nhiêu tiền thuế của nhân dân để thực hiện lễ kỷ niệm. Người ta giành một tốn phí rất lớn cho việc rà soát lại lịch sử hình thành tĩnh nhà và xác định nhân vật lịch sử nào đã khai sơn phá thạch để tôn vinh. Nhưng vì tư duy theo ý chí nên thay vì lịch sử sáng rõ ra lại trở nên mù mờ trái với sử cũ và thay vì tôn vinh nhân vật này lại tôn vinh nhân vật kia theo cảm tính. Vì duy ý chí nên thay vì Chúa Tiên Nguyễn Hoàng(bắt đầu từ năm 1600) và hậu duệ là chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên cùng chủ sự Văn Phong là những người “khai quốc” phủ Phú Yên(năm 1611) như chính sử đã ghi thì ông Lương Văn Chánh(LVC), một nhân vật lịch sử tĩnh Bình Định lại là người dựng đặt xứ sở và được tôn vinh(xem Thân ThếLương Văn Chánh và Những Tồn Nghi).  Năm 1629 Văn Phong làm phản, đất PY thuộc quyền cai quản của con rễ chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên là Nguyễn Cảnh Vinh hay Nguyễn Hữu Vinh. Có tác giả gọi là Nguyễn Phước Vinh.

Đại Nam Nhất Thống Chi(ĐNNTC) viết về tĩnh Bình Định, phần dựng đặt và diên cách tĩnh này có để cập tới nhân vật LVC nhưng phần viết về tĩnh Phú Yên thì không. Sách Đại Nam Liệt Truyện Tiền Biên(ĐNLTTB) thì gọi LVC là Tiền Trấn Biên quan và sách này nói sách thực lục bỏ sót tên ông(vì sách ra muộn nên thiếu chứng tích để thực lục về ông). Thông tin như vậy thì LVC là nhân vật lịch sử thuộc tĩnh Bình Định. Tiền Trấn Biên quan là quan trấn biên đầu tiên. LVC được làm quan ở huyện Tuy Viên, phủ Hoài Nhân thuộc thừa tuyên Quảng Nam của nước Đại Việt năm 1597 thời Trịnh Tùng(văn kiện còn được lưu trử tại miếu thờ LVC). Biên giới ở đây là biên giới Đại Việt-Chiêm Thành. Trong quá trình Nam Tiến Đại Việt và Xứ Đàng Trong của chúa Nguyễn có nhiều quan trấn biên. Không cứ gì ở Phú Yên mà ở các nơi khác ở Miền Nam chúa và vua Nguyễn đều lập miếu thờ LVC, một viên quan trấn biên thời trước.

Thấy người ta sang bắt quàng làm họ. Sở dĩ LVC ngày nay được người đương thời tôn vinh một cách thái quá theo cảm tính và duy ý chí bỡi vì tên của ông được gắn liền với tên trường Trung Học Lương Văn Chánh(THLVC) ở PY ra đời vào thời điểm có cuộc Cách Mạng Tháng Tám. Trước năm 1945 PY chưa có nền Trung Học. Hết bậc Tiểu Học học sinh phải ra Qui Nhơn vào học trường công College de Qui Nhơn hay ra Huế hay Hà Nội vào các trường tư. Năm 1946 trí thức PY khai sinh nền Trung Học. Một trường trung học được mở ra lấy tên là Trung Học Lương Văn Chánh(THLVC). Trước đó ở PY có miếu thờ LVC và có nhiều câu chuyện dân gian có màu sắc huyền thoại về nhân vật lịch sử này. Ít người biết LVC qua sử liệu. Bộ Đại Nam chưa in bằng chữ quốc ngữ và Việt Nam Sử Lược của Trần Trọng Kim không đề cập tới LVC. THLVC đào tạo nhân lực tham gia chính quyền Việt Minh. Một lớp trí thức được nhân dân kính phục và tôn vinh ra đời. Năm 1954 phần lớn lực lượng tinh thần này tập kết ra Bắc và THLVC cũng bị “cuốn hút” theo, không để dấu vết một trường trung học “bài bản”nào ở Miền Nam cả. Nền Trung Học được VNCH dựng lên một cách độc lập với THLVC. Năm 1975 người tập kết trở về quê xây dựng chính quyền mới. Năm 1989 trường THPT chuyên Lương Văn Chánh được mở ra theo QĐ số 267/UB ngày 23/10/1989 của UBND tĩnh PY, tập trung thành phần học sinh “trên sàng” của tĩnh. Hình ảnh bề thế như vậy nên nhiều người bắt quàng làm họ với giới có chức có quyền và với một thế hệ trẻ “trên sàng” xuất thân từ một trường chuyên. Người ta tự hào trường này có bề dày lịch sử tới 70 năm(1946-2016) một cách cảm tính để ngoài tai sự logic với các cựu học sinh rải rác ở các trường chẳng có chi tiên tục và liên hệ với nhau cả: THLVC, các trường cấp 2 ở các huyện thời Việt Minh và các em trường chuyên LVC sau 1989. Có phải hiện tượng “thấy người ta sang, bắt quàng làm họ”? Người ta đối xử nhân vật lịch sử LVC bằng duy ý chí và bằng cảm tính phát sinh từ đây.

Thành phần có học ngày nay chẳng có ai là không kinh qua môn khoa học. Một trong các đặc tính của khoa học là khách quan. Người có học ngày nay sao không phát huy tính ấy nhỉ. Trí thức ngày xưa(quân tử) đã biết tôn trọng tính chất này: “Cách vật trí tri” để tri thức sự việc một cách khách quan. Các đời minh quân thời vua chúa có đội ngũ quân tử biết cách vật trí tri để tri thức. Xã hội Âu Mỹ yêu khoa học, yêu sự khách quan. Đạo đức và văn hóa các xã hội đó đều cao. Xã hội VN trí thức tri thức kiểu như trên làm sao đạo đức văn hóa không suy đồi. Sau trận hạ thành Đồ Bàn đất nam đèo Cù Mông là một vùng tranh chấp Chiêm-Viêt khốc liệt( xem

http://ongtam2013.blogspot.com/2015/05/hau-tran-ha-thanh-o-ban.html 

). Năm 1611 chúa Tiên Nguyễn Hoàng phải đánh lấy đất để lập ra một phủ mới là phủ Phú Yên. Danh từ “Phú Yên” nói lên quá trình đất này chẳng yên chút nào trước đó. Đến khi chúa Sãi giữ được đất này cũng phải làm huề với Chiêm Thành bằng cách gả con gái cho vua Chiêm để giữ yên đất. Sắc dụ năm 1597 của triều Lê Trung Hưng sai LVC đi lập ấp ở Bà Đài, Bà Diễn. Sai đi là một chuyện còn thực hiện có được hay không là một chuyện khác. Bỡi thế phải “cách vật trí tri.”

Làm tại Saigon Mùa Sóng Gió Cá Chết Hàng Loạt, tháng 6-2016. HBC.

Posted in: