SuốiTiên&CGSSPQN KhánhHòa2023

Chú ý: Sau bài viết đăng đầy đủ hình ảnh.

SuốiTiên là điểm du lịch của CGSSPNQ hôm 11.05.2023.

Một chút về địa hình. SuốiTiên nằm ở sườn phía bắc của một hoành sơn kép(HSK) với 2

dãy núi Nam-Bắc kẹp giữa một thung lũng với một dòng sông. HSK này ngăn chia 2 tĩnh KhánhHòa và NinhThuận y như HSK ngăn chia 2 tĩnh ThừaThiên-QuảngNam. HSK này tuy ngắn hơn nhưng núi non hùng vĩ chẳng kém. HSK chạy hướng TâyBắc-ĐôngNam từ 3 biên giới NinhThuân-LâmĐồng-KhánhHòa tới phía nam vịnh CamRanh. Dãy hoành sơn phía bắc hùng vĩ hơn, có đường đỉnh phân thủy(ĐPT) chạy ngang qua đỉnh HònBà cao 1540m. Dãy hoành sơn phía nam có ĐPT chạy qua đỉnh 1620m. ĐPT phía bắc làm ranh giới cho huyện KhánhVĩnh/KhánhSơn. ĐPT phía nam làm ranh cho huyện KhánhSơn, CamLâm, TP CamRanh và bên kia là tĩnh NinhThuận. Giữa 2 đường đỉnh là thung lũng có đầu nguồn(ĐN) dòng sông cái PhanRang. ĐN chảy theo hướng ĐôngNam lên TâyBắc. Đến cuối thung lũng ĐN ngoặc Trái chảy xuống Nam rồi họp lưu với SôngPha chảy từ TâyBắc đến. SuốiTiên nằm ở sườn phía bắc của hoành sơn bắc. Nó là chi lưu bên TảNgạn của sông SuốiDầu phát nguyên từ đỉnh HònBà chảy hướng TâyBắc-ĐôngNam. Ngoặc Trái dòng sông chảy lên Bắc đổ nước vào SôngCái NhaTrang. HònBà và SôngSuốiDầu là 2 nơi được nhà thám hiểm Yersin khám phá lập ra trang trại trồng cây quinquina làm thuốc trừ bệnh sốt rét và chăn nuôi ngựa, cừu, khỉ, chuột bạch phục vụ nghiên cứu cho viện Pasteur NhaTrang.

Từ NhaTrang đến NgảBaThành xe chúng tôi ngoặc Trái vào Nam theo QL1A. Vừa vào địa phận CamLâm thì xe ngoặc Phải đi vào địa phận xã SuốiCát. Đi về TâyBắc một chút thì xe vào địa phận xã SuốiTiên thuộc huyện DiênKhánh. Tiêp tục đi về TâyBắc thì đến SuốiTiên. Ngoặc Trái theo bờ HữuNgạn của suối đến bãi đậu xe điện ở trước khoảnh rừng cao su. Rồi xe điện đưa chúng tôi đến cổng khu du lịch SuốiTiên vẫn ở bên bờ HữuNgạn.

KhuDuLịch SuốiTiên. Khu du lịch nằm trên một đoạn suối gồm 2 điểm đến. Một ở phía hạ lưu, chỗ cổng vào bên bờ HữuNgạn và có quày bán vé . Điểm kia ở phía ThượngLưu và ở bờ TảNgạn. Khách năng nổ, có sức đi bộ, thích chụp hình và khám phá thì theo bờ HữuNgạn qua các kiến trúc du lịch mà ngắm nghía, chụp hình rồi ngược dòng suối, men theo gộp đá lội nước lên tới điểm đến ở phía thượng lưu. Thỉnh thỏang đây đó có bờ tràn hay cầu treo để khách qua bên bờ TảNgạn. Bờ TảNgạn thì cao chênh vênh dùng làm đường xe điện cho khách không thích lội bộ. Lên xe ở điểm 1. Xe qua bờ tràn sang bờ TảNgạn chạy một lèo đến điểm thứ 2. Nơi đây đơn sơ chỉ là những cái chồ dựng cheo leo bên bờ suối để khách nghỉ chân, nghe tiếng suối reo và ngắm cảnh núi rừng và gộp đá.

SuốiTiên chẳng có chi đặc sắc nhưng là điểm du lịch cần đến vì nằm trong quần thể thắng cảnh của núi rừng hùng vĩ, quanh năm mây mù trên đỉnh núi xanh tốt cỏ cây như núi BạchMã ở HảiVân và có dấu ấn lịch sử.

HoànhSơn ĐạiLãnh(HSĐL) với núi ThạchBi phân ranh 2 tĩnh PhúYên/KhánhHòa. HSK này ngăn chia 2 tĩnh KhánhHòa/NinhThuận và cũng có núi ThạchBi. HSĐL đánh dấu biên cương cực Nam của ĐạiViệt ghi trong sử NhàLê. Nhưng đất phía nam ĐèoCùMông vẫn còn bị ChiêmThành tranh chấp. Mãi đến năm 1611, 139 năm sau kể từ LêThánhTôn hạ thành ĐồBàn chiếm đất lập ra thừa Tuyên QuảngNam(1472-1611), Chúa Tiên NguyễnHoàng mới đánh ChiêmThành lấy đất lập ra phủ PhúYên. Đất này nới yên(ViệtNam SửLược TrầnTrọngKim). Nhưng lần đầu tiên biên cương cực nam thực sự của người Việt là HSĐL. Nói cho đúng là biên cương của XứĐàngTrong của ChúaNguyễn. HSĐL là biên cương cực nam của ĐạiViệt chỉ thấy trên sách vở mà thôi. Ghi đoạn sử này để thấy công giữ nước và mở nước về PhươngNam của NguyễnHoàng và các đời chúa kế tiếp. Giữ nước là giai đoạn NguyễnHoàng làm Tổng Trấn ThuậnQuảng(ThuậnHóa và QuảngNam) vào thời nội chiến Trịnh-Mạc và mở nước thời ông làm chúa PhươngNam. NguyễnHoàng giữ vững biên cương ở phía nam là huyện TuyViễn của phủ HoàiNhơn trong tình cảnh đất nước rơi vào nội chiến.

Hoành sơn ở HònBà ghi dấu ấn biên cương cực Nam của XứĐàngTrong lần thứ 2 của ChúaNguyễn. Trong ViệtNam SửLược, TrầnTọngKim viết “Năm QúiTị, 1653, vua nước ChiêmThành là BàThấm sang quấy nhiễu đất PhúYên. Chúa Hiền NguyễnPhúcTần sai cai cơ HùngLộc sang đánh. BàThấm dâng thư xin hàng. Chúa Nguyễn để từ sông PhanLang trở vào cho vua Chiêm, còn từ sông PhanLang trở ra lấy làm TháiNinh phủ, sau đổi làm phủ DiênKhánh, đặt dinh TháiKhang để HùngLộc làm TháiThú.” Đọc đoạn sử này tôi chẳng hiểu mô tê gì vì nhiều sử liệu nói đất Chiêm còn lại ở 2 tĩnh NinhThuận và BìnhThuận. Câu “từ sông PhanLang trở vào”phải hiểu làm sao đây? Đến khi đọc bản đồ ThiênNam TứChí LộĐồThư trong sách HồngĐức BảnĐồ trang 101 thì tôi mới hiểu biên giới Chiêm-Việt thời đó ở chỗ vịnh CamRanh, tức không phải cả con sông PhanLang mà ở chỗ đầu nguồn của nó có cái hoành sơn kép nói trên. Ở bản đồ trang 101 nói trên, phía trên ghi chú “CamRanh môn”(số 25) có ghi chú “ThạchBi”(số 23). Phía nam ghi chú này vẽ một hoành sơn có ghi chú “Giáp ChiêmThành giới”(số 22). Số 24 ghi là “đàm” có lẽ là vịnh CamRanh. Người viết sử thời HậuLê(Lê TrungHưng) lấy cái ý trong sử NhàLê nói núi ThạchBi là biên giới ĐạiViệt-ChiêmThành nên sách HồngĐức BảnĐổ ghi biểu tượng ThạchBi khi ở ranh PhúYên-TháiKhang, khi ghi ở ranh KhánhHòa/NinhThuận ngày nay. Ngày nay nhờ bản đồ Google Maps 3d ta xác định đúng vị trí biên giới là không phải cả con sông mà là đoạn đầu nguồn! Nơi này còn dấu ấn lịch sử là nơi làm việc và an nghỉ của nhà thám hiểm Yersin. Thú vị khi đi du lịch là để kiểm nghiệm lại kiến thức sử địa mà ta đã học. Một ngày cuối Hè 2023, Ongtampy. Ghi thêm: Trên bản đồ 101 phía cực Nam có vẽ một hoành sơn với ghi chú là “CàNá lũy”(số 5) chứng tỏ đất NinhThuận sau trận HùngLộc hạ thành NinhHòa là đất tranh chấp Chiêm-Việt như đất PhúYên sau trận hạ thành ĐồBàn.