Chú ý: sau bài viết có đính kèm ca khúc
Muốn hát thì phải biết lời bài hát và giai điệu. Ngày xưa
tìm mua tờ nhạc bày bán khắp nơi, có 5 dòng kẽ ghi ký âm, nhịp, và lời. Từ tờ
nhạc, người ta sẽ biết giai điệu và lời ca khúc. Ngày nay công nghiệp hóa khỏi
tốn thời gian. Giai điệu thì có đĩa CD. Mở ra thì biết. Ca từ thì khỏi cần thuộc.
Mở karaoke thì có hàng chữ chạy dài dài. Vì thế thưởng thức ca hát xưa nay có
khác. Thưởng thức nhạc(TTN) người xưa như ngắm hoa. TTN người nay như cưỡi ngựa
xem hoa.
Người xưa bỏ thời gian dùng nhạc cụ xướng bát âm Do, Re, Mi, Fa,
Sol, La, Si, Do. Chân họ gõ nhịp để biết chỗ nào ngừng, ngừng lâu hay ít. Kết
quả là biết được giai điệu bài hát. Vì bỏ thời gian lâu nên hiểu các ca từ, nội
dung bài hát và biết rõ tác giả muối nói cái gì, gởi gắm tình cảm gì. Và vì vậy
mà hát có hồn, truyền cảm được tâm tư tình cảm của tác giả giử đến người nghe.
Tâm người hát cũng được đánh động nên say sưa rung cảm. Công nghiệp hóa đánh mất
thú vị này . Nhiều ca khúc chứa đầy ca từ gợi hình và chứa chan âm thanh vì thế sức truyền tải thông tin
nói trên rất lớn. Nghe phải mê và hát phải thú như đọc TruyệnKiều đầy từ gợi
hình và “ gợi âm.
Sau đây là ví dụ một
vài ca khúc như thế.
BiểnTình của LamPhương(LP). Nhân vật nam trong ca khúc kể một câu chuyện tình
chàng mới yêu một cô gái. Chàng tỏ tình trên một bải biển vắng vào một đêm
trăng. Ca từ đầy hình ảnh và chứa chan âm thanh làm người nghe nhận ra là bãi
biển NhaTrang. Đây là ca khúc LP mô tả thành phố biển NhaTrang làm rung động
lòng người như mô tả thành phố ĐaLạt trong ca khúc ThànhPhốBuồn.
Mở đầu với ca từ đầy
hình ảnh không gian và thời gian nói lên bãi biển vào một đêm trăng. “Nhe sóng vỗ” là mô tả không gian xa. “Bọt tràn theo từng làn gió đưa”là không
gian gần, ở trên bãi biển. “Vầng trăng sáng”mô tả thời gian, vào một
đêm trăng. Mượn hình ảnh biển trời để tỏ tình yêu bao la của 2 ta, không gì
ngăn cả dù vượt ngàn hải lý hay băng qua giải sông
NgânHà. Biển không biên giới. Bầu trời đầy sao cũng không biên giới. Tình 2 ta
cũng không biên giới, nhân vật nam tỏ tình như thế. “Biển
không biên giới như tình anh với em, hơn cả những vì sao đêm.”Ca khúc “xuống”một
câu VọngCổ mùi mẫn chấm dứt phân đoạn nhập đề(điệu Bolero giống hát VọngCổ là
như thế).
Phân đoạn giữa tác giả mô tả tiếp diễn biến thời gian và
không gian cuộc tỏ tình. Tỏ tình từ chập tối cho tới khuya. “Trăng
nhô lên cao trăng gác trên đồi núi.”Mượn màu xanh hy vong thiên thanh,
chàng tỏ tình yêu nàng say đắm như đám mây kia đẫm màu xanh khi trôi nổi trong
biển tình bầu trời bao la xanh thẳm như đại dương không bờ không bến, dù chỉ là
tình mới. Nghe thấy du dương lãn mạng biết bao. Bên em mà ngỡ như trong giấc mơ! Tác giả tả mối tình tiếp. Nhìn
vào mắt người yêu chàng mô tả lòng chàng xao xuyến như cả “một trời
thơ. Đến cả không gian phải im re để nghe nhịp của 2 con tim! Và chàng tưởng
tượng tương lai tình yêu hai ta đẹp thơ mộng như “đường trăng”để hai ta cùng bước mà xiết tay với nhau cam kết dắt
nhau đến bờ đến bến, lánh xa phàm tục thế nhân đầy ưu phiền.
Đoạn kết. Chàng kết luận
đời sẽ đẹp vì có em. Ngày dài sẽ để mình nhớ thêm. Hai ta sẽ sống hòa nhịp ái ân. Đời sẽ thơ mộng
đẹp như “biển xanh cát trắng” hòa quyện
với nhau và sẽ không có “những chiều bâng
khuâng.”
Ca khúc NgỏHồn QuaĐêm
là “lá thư”trai thế hệ sinh vào cuối thập niên 1940s và đầu 1950s ở tiền tuyến
gửi cho người yêu ở hậu phương. Anh ta bị đưa vào cuộc chiến phi lý “chia đều ra hai phe đánh. Tương sát lẫn nhau
như oán thù ngàn Thu”giống như trò chơi ĐánhGiặcGỉa(ĐGG) của trẻ con đoạn
thập niên nói trên ở vùng KhángChiến LiênKhu 5.
Ký ức ĐGG ăn sâu vào tìm thức anh. Ở tiền đồn anh mơ thấy nó rồi anh tỉnh
giấc, nhìn vào hiện thực và giử thư về cho nàng hứa “yêu em suốt cuộc đời nay.” Kết luận lá thư.
Phân đoạn mở đầu(verse) lá thư giới thiệu không gian và thời
gian. Lúc chạng vạng một đêm đen ở biên giới(bàn giao). Có bản viết BảnGiao thì
không đúng vì ở MiềnNam có từ “buôn làng” chứ không có từ địa danh “bản”. Tiếp
theo anh kể việc xảy ra trước cơn mơ: Đóng quân ven lưng đồi. Nghe côn trùng
than, rồi rơi vào giấc ngủ. Ký ức tuổi ấu thơ hiện ra và mơ thấy chuyện đánh giặc
giả. Tiếp theo anh kể giấc mơ đánh giặc giả.
Ở phân đoạn giữa bài(chorus), anh kể chuyện quãng đời tiếp
theo tuổi ấu thơ. Anh giã từ cuộc chơi đó. Rồi tiếp theo anh nhập ngũ và hiện tại
tái chơi cái trò “chia đều ra hai phe
đánh”như hồi còn nhỏ. Đêm tiễn đưa anh người yêu “quay gót son mềm, đếm dài cây số thương.” Còn phần anh thì anh gói
hết quá khứ vào trong chiếc balo. Đêm đêm thao thức nơi tuyến đầu. Có suy tư,
có mơ thì cũng chỉ thoáng qua thôi vì vừa xanh giấc mơ gầy thì kết “trái sầu” rụng
nửa đêm. Bây giờ thì anh thức giấc.
Phân đoạn kết(phân đoạn chuyển tiếp). Thực tế bây giờ là hỏa
châu đầy trời như hoa đăng ngày cưới. Nhớ thương em, anh hứa yêu em suốt cuộc đời
dù hiện tại xa cách. Kết luận lá thư.
Như trên đã nói. Thưởng thức bài hát có 2 phần. Giai điệu
rung động lòng người và văn chương chữ nghĩa “nghe” như rót mật vào lòng. Không biết tiếng Tây tiếng u nhưng nghe nhạc
ngoại thì thích. Đó là vì giai điệu. Còn một khi ca từ làm ta hiểu tác giả đề cập
đến cái gì việc gì thì sự thích thú tăng lên. Đây là phần giá trị văn chương của
ngôn ngữ. Phạm Quỳnh từng nói “Truyện Kiều
còn, tiếng ta còn, tiếng ta còn, nước ta còn.”Nhiều ca khúc chứa các ca từ
đầy hình ảnh âm thanh làm rung động lòng ta. Một vài ví dụ:
Trong bài MùaMưa ĐiQua. Nhân vật nam kể chuyện dìu người yêu
về nhà ở lưng chừng đồi dưới cơn mưa. Phân đoạn nhập đề(verse) với 2 câu mô tả
không gian là đường về nhà em ở lừng chừng đồi,
ghập ghềnh xưa cũ và xa tắp, buồn tẻ( phiến đá xanh xao, rêu phong). Để
tăng cảnh thê lương tác giả để hình ảnh con đường gần với hình ảnh mắt của em sâu và cảnh mưa tàn bạo“mưa nhạt mưa nhòa, mưa đổ mưa sa. ” Mưa quá trời quá đất nên gió phải
kêu ca.
Phân đoạn giữa(điệp khúc, tức chorus) tiếp tục mô tả cái tàn
bạo của cơn mưa và cất tiếng than trách mưa “mưa lem mất gót son rồi mưa ơi!”Thật là tội nghiệp em tôi. Có thế mới
thấy cảnh dìu người yêu bé bỏng dưới cơn mưa mới đầy cảm xúc.
Phân đoạn kết(chuyển tiếp). Hết mưa trời lại sáng, chỉ “lất phất mưa bay”cũng như trời đất hết
mùa mưa bão, mưa đổ mưa tháo(tiết tháng 9&10) thì sang tiết mưa phùn và
sương mù(tháng Một&Chạp), nhạt nhòa. “Nhạt
nhòa”bây giờ nghe có khác trên kia. Trên kia mưa nhạt nhòa có nghĩa là mưa
vuốt mặt không kịp.
Ca khúc BướmHoa lại đầy hình ảnh nữa. Ca khúc nhân cách hóa cảnh
trai tơ đi tìm yêu gái mới lớn. Rủ rê nàng, rồi trao nụ hôn tình đầu: Nghiêng mình chàng bướm ấp yêu đóa hoa. Đóa hoa bàng hoàng! Trên lòng
hoa thắm ái ân. Hồn bướm mơ màng! Đầy hình tượng sex trong âm nhạc. Những từ
làm ta liên tưởng bướm/hoa với trai/gái như thơ sex hai nghĩa của HồXuânHương.
Đầu cành hoa hàm tiếu(thiếu nữ mới lớn) lả lơi trêu bướm đa tình. Nàng như “kín cổng cao tường”(ẩn sau màu lá, cánh
phong kín hương, chưa hề yêu, chẳng để ý đến những con bướm tơ, nàng chẳng ước
mơ và hãy còn trinh). Đoạn này đầy hình ảnh thiếu nữ mới lớn. Trước hình ảnh ấy,
chàng làm sao lòng không xao xuyến ,“say
sóng Xuân” , “tràn yêu mơ.”Bị bướm
đẹp bô trai “trộm” nhìn, lòng hoa phải
rung động thẹn thùng thôi(hổ người
trên cành). Nhưng vờ làm duyên là đặc
tính “ em chã, đừng nghe gì con gái nói”
của phái đẹp.
Ve được rồi, dụ gái thành công được rồi thì chàng và nàng phải
sóng đôi thôi rồi thề nguyền yêu đương. Kết quả là trao nhau nụ hôn đầu đời. Hoa thì bàng hoàng. Bướm thì hồn mơ màng…
Tuyệt vời. Mô tả sex trong
âm nhạc đâu có thua thơ của HồXuânHương mô tả sex. Nghiền ngẫm ca từ khi hát là
để thưởng thức hết nội dung bài hát cũng như hết cái đẹp của hoa thay vì cưỡi
ngựa xem hoa như hát karaoke có hàng chữ chạy sẵn. Cuối Xuân 2023, Ongbatampy.
.jpg)
